Wet normalisering rechtspositie ambtenaren aangenomen door Eerste Kamer

Na zes jaar van parlementaire behandeling heeft de Eerste Kamer op 8 november 2016 het wetsvoorstel Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (WNRA) aangenomen. Dit betekent dat de arbeidsverhoudingen bij de overheid gelijk zullen zijn aan de arbeidsverhoudingen in het bedrijfsleven.

Normalisering leidt tot een grondige wijziging binnen het ambtenarenrecht met grote impact op alle overheidsorganisaties en haar ambtenaren. Wat zijn de gevolgen en hoe bereidt u zich voor op deze transitie?

Huidige situatie

De arbeidsverhouding van ambtenaren enerzijds en werknemers anderzijds wordt op dit moment nog geregeld door verschillende rechtssystemen.

De Wet Normalisering Rechtspositie Ambtenaren beoogt de rechtspositie van de ambtenaar verder te normaliseren in die zin dat de verschillen tussen ambtenaren en werknemers zo veel mogelijk worden opgeheven.

Wat gaat er veranderen (en wat niet)?

De aangekondigde veranderingen in het wetsvoorstel moeten bijdragen aan de eenvormigheid tussen de rechtspositie van ambtenaren en werknemers. Op hoofdlijnen gaat het om de volgende veranderingen:

• de eenzijdige aanstelling voor ambtenaren verdwijnt. Ambtenaren krijgen een arbeidsovereenkomst naar burgerlijk recht, net als werknemers in het private bedrijfsleven;

• de arbeidsvoorwaarden zullen in het overleg van overheidswerkgevers en vakbonden worden besproken en vastgelegd in cao’s (gereguleerd door het cao-recht). Cao’s komen in plaats van rechtspositieregelingen. Verder geldt dat overheidswerkgevers in het vervolg vrij zijn om wel of niet een cao te sluiten, net als private werkgevers. Ook kunnen zij zelf de vakbonden kiezen waarmee ze willen onderhandelen en waarmee ze een cao willen sluiten;

• invoering van de wet heeft geen gevolgen voor de arbeidsvoorwaarden. Zaken zoals het salaris, een eindejaarsuitkering of vakantiedagen blijven in de arbeidsovereenkomst geregeld zoals ze zijn. Dat laat onverlet dat overheidswerkgevers en vakbonden in nieuwe cao’s wijzigingen in de arbeidsvoorwaarden kunnen afspreken;

• de publiekrechtelijke rechtsbescherming tegen handelingen en besluiten ten aanzien van ambtenaren wordt beëindigd. Rechtsbescherming zal nog slechts privaatrechtelijk van aard zijn. Het bestuursrecht als wettelijk kader voor het beslechten van arbeidsgeschillen komt dus te vervallen. Daarmee behoren de in het bestuursrecht geregelde zienswijzeprocedure en de bezwaar- en beroepsprocedures tot het verleden. Partijen kunnen in het vervolg hun geschil voorleggen aan de kantonrechter;

• in tegenstelling tot de huidige situatie, kunnen ambtenaren straks pas worden ontslagen na toestemming van UWV, of door ontbinding van de arbeidsovereenkomst door de kantonrechter. De procedure bij ontslag verandert dus wezenlijk. Daarmee wijzigt ook de aanpak en strategie bij het oplossen van geschillen;

• ambtenaren krijgen recht op een transitievergoeding. Een belangrijke verandering omdat ambtenaren nu meestal geen recht hebben op een eenmalige vergoeding bij ontslag. Ambtenaren gaan de transitievergoeding ontvangen bovenop hun aanspraken op een bovenwettelijke werkloosheidsuitkering. Het is aan de overheidswerkgevers en vakbonden om afspraken te maken over een vergelijkbare voorziening die kan leiden tot het wellicht beperken of uitsluiten van de transitievergoeding;

• de wet beoogt niet een einde te maken aan het eigen karakter van het ambtenaarschap. Werknemers in dienst van een overheidswerkgever blijven zogeheten ‘ambtenaren’. De wet voorziet in een vernieuwde Ambtenarenwet, waarin uitsluitend nog onderwerpen zijn geregeld die direct verband houden met de ambtelijke status, zoals het afleggen van de eed.   

Voor wie?

Het private arbeidsrecht wordt van toepassing op de rechtspositie van verreweg de meeste ambtenaren. Uitzondering hierop zijn ambtenaren werkzaam bij defensie, politie en de rechterlijke macht.

Hoe bereidt u zich voor op de transitie?

De inwerkingtreding van de Wet Normalisering Rechtspositie Ambtenaren zal een grote impact hebben op alle overheidsorganisaties en haar ambtenaren. Het is van belang dat u uw organisatie voorbereidt op de noodzakelijke transitie. Wij kunnen u adviseren over de wijzigingen die zullen plaatsvinden en de impact die dat heeft op uw organisatie en ambtenaren. Concrete vragen rijzen, bijvoorbeeld over de vraag hoe ambtenaren aan collectieve afspraken kunnen worden gebonden, of wat er gebeurt als er op de datum van inwerkingtreding nog geen nieuwe CAO is overeengekomen, of en hoe van een CAO kan worden afgeweken, hoe de beoordelingssystematiek moet worden aangepast, etc.

De Vereniging Nederlandse Gemeenten bespreekt op 12 januari 2017 de benodigde acties van de VNG om de gemeentelijke sector voor te bereiden op de normalisatie. Onder meer gaat zij in op de volgende aspecten:

• Hoe kan het gemeentelijk overlegstelsel worden omgezet naar een regulier CAO-overleg?
• Hoe moet de Car-UWO worden omgezet naar een reguliere CAO?

De uitkomsten van het overleg met VNG delen wij zo spoedig mogelijk met u.

Vragen?

Uiteraard houden wij u op de hoogte van alle ontwikkelingen omtrent de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren. Mocht u vragen hebben of meer informatie willen, neemt u dan gerust contact met ons op.